حدود بیست سال پیش در خبرنامه یک انتشارات ثبت‌نام کرده بودم که تقریباً هر هفته یک ایمیل در مورد کتاب‌های چاپ‌شده جدیدشان برایم ارسال می‌کردند. لابلای معرفی کتاب‌ها یک بار ایمیلی با عنوان «صد کتاب که پیش از مرگ حتماً باید بخوانید» دریافت کردم. با اینکه خیلی جوان بودم و مرگ را چندان نزدیک حس نمی‌کردم، ولی عنوان ایمیل بی‌نهایت برایم جذاب بود. لیست را پرینت گرفتم و به‌مرور تعداد زیادی از آن کتاب‌ها را خواندم. حتماً شما هم موافقید که هیچ‌کس نمی‌تواند چنین لیستی را بدون نگاهی به ادبیات آلمان منتشر کند. به کمک همان لیست بود که با «گونتر گراس» آشنا شدم و «طبل حلبی» را خواندم. «عقاید یک دلقک» و «سیمای زنی در میان جمع» را از «هاینریش بل»، «مسخ» را از «کافکا» و «گرگ بیابان» را از «هرمان هسه». ولی حُسن ادبیات، و به‌خصوص ادبیات آلمان، این است که هیچ‌گاه متوقف نمی‌شود. ناگفته پیداست که چنین لیستی امروز هم می‌تواند به‌روز شده و کتاب‌های جدیدی به آن اضافه شود.
در این مطلب از مجله موزائیک قصد داریم شما را با پنج نویسنده معاصر آلمان که تأثیر زیادی روی ادبیات این کشور و حتی ادبیات جهان گذاشته‌اند آشنا کنیم.
یولی تْسه (Juli Zeh)
نویسنده، وکیل، منتقد اجتماعی
یولی تسه (Juli Zeh) نویسنده، وکیل و فعال اجتماعی آلمانی است. او در سال ۱۹۷۴ در شهر بُن آلمان متولد شده و در رشته حقوق و علوم سیاسی تحصیل کرده است. این شاید یکی از دلایلی است که او در کنار نگارش رمان‌هایش در مورد مسائل اجتماعی و سیاسی هم همیشه موضع‌گیری کرده است.
تسه اولین رمانش، عقاب و فرشته (Adler und Engel) را در سال ۲۰۰۱ منتشر کرد که بسیار موفق بود و به‌سرعت او را به شهرت رساند. این رمان، با موضوعاتی چون بحران هویت و پیامدهای اجتماعی و فردی مواد مخدر، به‌نوعی بازتاب‌دهنده سبک تند و جسورانه اوست. «عقاب و فرشته» خیلی سریع توانست جایگاه ویژه‌ای در میان کتاب‌های پرفروش پیدا کند و باعث شد تسه به‌عنوان یکی از صدای‌های جدید و قدرتمند ادبیات آلمان شناخته شود.
تسه بعدها (Unterleuten) را نوشت و جای پای خودش را به‌عنوان یک نویسنده پرقدرت در میان اهالی ادبیات آلمان محکم کرد. (Unterleuten) معنای تحت‌الفظی مشخصی ندارد. ولی شاید بتوان آن را «بین مردم» ترجمه کرد. این رمان به مسائلی چون روابط پیچیده انسانی در جوامع کوچک می‌پردازد و تضادهای اجتماعی و اخلاقی را در بستر زندگی روستایی بررسی می‌کند.
تسه به خاطر توانایی‌اش در تحلیل مسائل اجتماعی و سیاسی و استفاده از زبان دقیق و گاه طنزآمیز شناخته شده است. او در رمان‌هایش به نقد سیستم‌های قدرت، تاثیرات مدرنیته بر انسان، و بحران‌های اخلاقی جوامع مدرن می‌پردازد. به همین دلیل، او نه‌تنها به‌عنوان یک نویسنده، بلکه به‌عنوان یک منتقد اجتماعی هم شناخته می‌شود.
او بارها دیدگاه‌های خود را درباره حقوق بشر، آزادی‌های فردی و نقش دولت در جوامع مدرن بیان کرده است. او مدافع سرسخت حقوق شهروندی است و بارها از ورود بی‌رویه دولت به زندگی خصوصی افراد انتقاد کرده است.
لیست جوایز و افتخارات تسه طولانی است. او تاکنون جوایز متعددی از جمله جایزه ادبی برادران گریم و جایزه ادبی هانس فالادا را به‌دست آورده است. آخرین اثر تسه رمانی است به‌نام بین دنیاها (Zwischen Welten). او این رمان را به همراه «سیمون اوربان» (Simon Urban) نوشته است. رمانی که نگاهی عمیق به رابطه انسان‌ها می‌اندازد. این رمان مدرن در قالب نامه‌نگاری ارائه شده و فقط شامل ایمیل‌ها و پیام‌های واتس‌اپی است که بین شخصیت‌های اصلی آن، یعنی استفان و ترزا رد و بدل می‌شود. در این پیام‌ها می‌توانید بحث‌های طولانی درباره موضوعات داغی مثل حمله روسیه به اوکراین، مشکلات واقعی کشاورزان، نژادپرستی، زبان جنسیتی و… را بخوانید. مکالماتی که کاملاً بازتاب‌دهنده مسائل روز جامعه آلمان هستند.
سباستین فیتزک (Sebastian Fitzek)
دلهره تا آخرین لحظه!
اگر به ژانر دلهره‌آور و تعلیق تا آخرین لحظه علاقه دارید، سباستین فیتزک یکی از بهترین انتخاب‌هاست. او در سال ۱۹۷۱ در برلین متولد شد. سال ۲۰۰۰ درحالی‌که در اتاق انتظار یک جراح ارتوپد منتظر دوست‌دخترش بود، ایده نوشتن اولین کتاب به ذهنش رسید. شش سال طول کشید تا این ایده تبدیل به یک کتاب شود. سال ۲۰۰۷ فیتزک رمان «درمان» (Die Therapie) را نوشت. رُمانی که بلافاصله جزو پرفروش‌ترین رمان‌های بازار کتاب آلمان شد.
همه آثار فیتزک با دقت روان‌شناختی بالا و تعلیق قوی نوشته شده‌اند، و همین مهم‌ترین دلیلی است که باعث شده جایگاه خاصی در ادبیات آلمان پیدا کند. او در داستان‌هایش به مفاهیمی مثل ترس‌های درونی انسان، پیچیدگی‌های روان‌شناختی، و تأثیرات روانی حوادث بر افراد می‌پردازد. سبک نویسندگی و روایات او به گونه‌ای است که خواننده را با هیجان و اضطراب همراه می‌کند. فیتزک اولین نویسنده آلمانی بود که توانست وارد فهرست پرفروش‌ترین‌های نیویورک تایمز شود.
فیتزک نویسنده پرکاری است و تا امروز ده‌ها اثر از او منتشر شده است. مهم‌ترین آثار او (Die Therapie)، (Der Augensammler)، (Abgeschnitten)، (Das Paket)، (Himself)، (Der Insasse هستند.
آندریاس اشباخ (Andreas Eschbach)
هم نویسنده و هم معلم!
در سال ۲۰۰۵ در آکادمی فدرال آموزش فرهنگی در شهر ولفنبوتل یک آزمایش نویسندگی انجام شد: ۱۵ شرکت‌کننده در یک سمینار نویسندگی، پیش‌نویس کامل یک رمان را در مدت ۴۴ ساعت نوشتند. این کار به ابتکار آندریاس اشباخ انجام شد. نویسنده‌ای که تمرکزش فقط بر روی نوشتن رمان نیست، بلکه به‌‌خاطر تلاش‌هایش برای آموزش نویسندگی هم معروف است.
آندریاس اشباخ در سال ۱۹۵۹ در شهر اولم (Ulm) در جنوب آلمان به‌دنیا آمد. او در سال ۱۹۹۵ اولین اثرش یعنی Die Haarteppichknüpfer را منتشر کرد. تقریباً همه آثار او در ژانر علمی تخیلی نوشته شده‌اند. اشباخ در آثارش نه‌تنها به مسائلی مثل هوش مصنوعی و مهندسی ژنتیک می‌پردازد، بلکه نیم‌نگاهی به سوالات عمیق انسانی و اجتماعی هم دارد. داستان‌های او جذاب و تفکربرانگیز هستند.
اگر به چنین داستان‌هایی علاقمند هستید، شاید بد نباشد با رمان Das Jesus Video شروع کنید. رمانی که در سال ۱۹۹۹ همزمان سه جایزه معتبر Deutscher Phantastik Preis، Deutscher Science-Fiction-Preis و Kurd-Laßwitz-Preis را از آن خود کرد. همینطور می‌توانید رمان Der Letzte seiner Art را امتحان کنید که در سال ۲۰۰۴ جوایز ادبی را درو کرد. در بازار کتاب آلمان بیش از بیست اثر از اشباخ موجود است که همه آثار ادبی ارزشمندی هستند.
هانس-یوزف اورتایل (hanns-Josef Ortheil)
از سکوت تا داستان‌سرایی!
شاید برایتان عجیب باشد که بدانید نویسنده‌ای در سطح هانس-یوزف اورتایل در کودکی تا هفت سالگی زبان باز نکرده بود. اما دلیل آن عجیب‌تر هم هست؛ والدین او در طول جنگ جهانی دوم دو پسر و در سال‌های پس از جنگ هم دو پسر دیگرشان را از دست دادند. به‌دلیل این اتفاقات، مادر اورتایل به‌تدریج کم‌حرف‌تر شد، تا جایی‌که درنهایت دیگر صحبت نمی‌کرد. بنابراین، اورتایل در سال‌های اولیه کودکیش با مادری که قادر به صحبت کردن نبود، بزرگ شد. او به همین دلیل تا سن هفت‌سالگی زبان باز نکرد.
او از کودکی به دنیای موسیقی پناه برد و تصمیم گرفت پیانیست شود. اما در نهایت، به‌دلیل مشکلات جسمانی در تاندون‌های دست، مجبور شد از این حرفه صرف‌نظر کند. او به تحصیل در رشته‌های گوناگون از جمله تاریخ هنر، موسیقی‌شناسی، فلسفه و ادبیات پرداخت و این زمینه‌های متنوع تحصیلی، تأثیر زیادی بر سبک و مضامین آثار او داشت.
آثار اورتایل اغلب با نگاهی عمیق و فلسفی به مسائل انسانی و اجتماعی پرداخته‌اند. او نویسنده‌ای است که به روایت‌های شخصی، روان‌شناسی شخصیت‌ها و پیچیدگی‌های زندگی انسان علاقه دارد. برای مهاجران و علاقه‌مندان به شناخت فرهنگ و ادبیات آلمانی، مطالعه آثار او می‌تواند دیدی عمیق و هم‌دلانه از چالش‌ها و دغدغه‌های انسانی به‌ویژه در زمینه هویت و خودشناسی ارائه دهد.
از مهم‌ترین آثار اورتایل می‌شود به اختراع زندگی (Die Erfindung des Lebens) و سفر موزل (Die Moselreise) اشاره کرد. اختراع زندگی شبه‌زندگی‌نامه‌ای است که تجربیات دوران کودکی او، به خصوص مسئله یادگیری زبان پس از سکوت را بازتاب می‌دهد. سفر موزل هم اثری است که به تجربه‌های یک سفر و مشاهده زیبایی‌های طبیعی و فرهنگی آلمان می‌پردازد.
شارلوته لینک (Charlotte Link)
روایتگر پیچیدگی‌های روابط انسانی
می‌خواهید بدانید رمان‌های شارلوته لینک چقدر در آلمان محبوب هستند؟ کتاب‌های او تا کنون بیش از ۳۰ میلیون نسخه فروخته‌اند!
لینک در ۵ اکتبر ۱۹۶۳ در فرانکفورت به دنیا آمد. او یکی از پرآوازه‌ترین نویسندگان ادبیات جنایی و داستانی در آلمان است. رمان‌هایش آمیزه‌ای از تعلیق، درام و نگاه عمیق به روابط انسانی هستند. یکی از ویژگی‌های آثار شارلوته لینک این است که علاوه‌بر تعلیق و پیچیدگی‌های داستانی، به مسائل اجتماعی و روان‌شناختی هم نگاهی دارد. او در بسیاری از رمان‌هایش به کاوش در ابعاد تاریک روان انسان و بررسی روابط پیچیده شخصیت‌ها می‌پردازد. همین موضوعات باعث شده‌اند که آثار لینک فقط برای عاشقان داستان‌های معمایی و جنایی جذاب نباشند، بلکه به علاقمندان به مسائل اجتماعی هم توصیه می‌شود.
لینک تاکنون نزدیک به ۳۰ رمان نوشته است. از کتاب‌های خواندنی لینک می‌شود به Die Rosenzüchterin اشاره کرد که در ایران هم به اسم رُزهای بئاتریس ترجمه شده است. همینطور «تصمیم» (Die Entscheidung) و «جستجو» (Die Suche) جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های لینک هستند.
جمع‌بندی
خواندن آثار نویسندگان برجسته آلمانی می‌تواند به مهاجران کمک کند تا با جامعه و طرز تفکر آلمانی آشنا شوند. در هر جامعه‌ای نویسندگان مهم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم روی مسائل اجتماعی و فرهنگی تأثیر می‌گذارند. آثار نویسندگانی که در این مطلب نام بردیم گاهی به نقد سیستم‌های قدرت، بحران‌های اخلاقی جوامع مدرن و تأثیرات دنیای معاصر بر انسان‌ها می‌پردازند. علاوه بر این، شکل داستانی کتاب‌ها به خواننده کمک می‌کند ضمن لذت بردن از متن، دیدی عمیق از فرهنگ، تاریخ و چالش‌های جامعه آلمان به‌دست بیاورد. همینطور تأثیر کتاب‌خوانی بر فرآیند یادگیری زبان بر کسی پوشیده نیست. به‌این‌ترتیب، این آثار می‌توانند ابزار مؤثری برای تسهیل فرآیند ادغام و شناخت بهتر جامعه آلمانی باشند.