در تاریخ ۲۸ فوریه ۲۰۲۵ (۱۰ اسفند ۱۴۰۳)، دیداری میان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا و هیات همراه، و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و هیات همراه اوکراینی، با حضور خبرنگاران در تالار بیضی کاخ سفید (Oval Office) برگزار شد که به مشاجره لفظی و تنش کشیده شد.
دیدار ترامپ و زلنسکی با هدف بحث و تبادل نظر درباره وضعیت جنگ در اوکراین و راه‌های دستیابی به صلح پایدار ترتیب داده شده بود، اما به یکی از متشنج‌ترین و تحقیرآمیزترین دیدارهای دیپلماتیک اخیر تبدیل شد.
پیشینه تاریخی روابط آمریکا و اوکراین
برای درک بهتر روابط میان دو کشور، بهتر است نگاهی مختصر به تاریخ معاصر روابط آن‌ها داشته باشیم:
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (Zusammenbruch der Sowjetunion) در سال ۱۹۹۱، اوکراین به‌عنوان یکی از کشورهای استقلال‌یافته، انبارهای مهمات و زرادخانه هسته‌ای بزرگی از شوروی به ارث برد. در آن زمان، اوکراین سومین قدرت هسته‌ای جهان پس از ایالات متحده و روسیه محسوب می‌شد. اوکراین حدود ۱۷۶ موشک بالستیک قاره‌پیما (ICBM), ۴۴ بمب‌افکن استراتژیک با قابلیت حمل بمب‌های هسته‌ای و در مجموع بیش از ۱۷۰۰ کلاهک هسته‌ای داشت.
بخش قابل توجهی از سلاح‌های انفرادی و عمومی در بازارهای آفریقا و خاورمیانه فروخته شدند تا به اقتصاد بحران‌زده اوکراین تازه استقلال‌یافته کمک کنند (برای درک بیشتر شرایط، می‌توانید فیلم ارباب جنگ (Lord of War) را تماشا کنید). اما اوکراین تحت فشار و نظارت بین‌المللی قادر به فروش سلاح‌های هسته‌ای نبود، به‌ویژه که جامعه جهانی نگران آن بود که بخشی از این تجهیزات به رهبران دیوانه‌ای فروخته شوند که رویای داشتن سلاح هسته‌ای در سر داشتند. همچنین، اوکراین توان اقتصادی و فنی نگهداری و مدیریت این زرادخانه هسته‌ای را نداشت. علاوه بر این، کدهای پرتاب و سیستم‌های کنترل این تسلیحات همچنان در اختیار روسیه قرار داشت، که با توجه به شرایط زمان جنگ سرد، بسیار خطرناک محسوب می‌شد.
توافق‌نامه بوداپست و تعهدات بین‌المللی
در نهایت، اوکراین در سال ۱۹۹۴ و طی توافق‌نامه بوداپست (Budapester Memorandum) کلیه سلاح‌های هسته‌ای خود را تحویل داد و به‌عنوان یک کشور غیرهسته‌ای به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پیوست. در مقابل، سه قدرت نظامی برتر در آن زمان شامل آمریکا, بریتانیا و روسیه تضمین کردند که از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین دفاع کنند.
تحولات سیاسی اوکراین و روابط با روسیه
اوکراین، همچون دیگر کشورهای تازه استقلال‌یافته از شوروی، حکومتی دست‌نشانده، ناکارآمد، فاسد و غیر دموکراتیک داشت. اوکراین تغییرات و تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای را تجربه کرد، از جمله انقلاب نارنجی (Orangene Revolution) در سال ۲۰۰۴ و انقلاب میدان در سال ۲۰۱۴ که در نتیجه آن به بلوک غرب نزدیک شد. در اعتراض به تحولات و آخرین انقلاب در سال ۲۰۱۴، روسیه شبه‌جزیره کریمه (Krim) را اشغال و ضمیمه خاک خود کرد. بسیاری از مقامات اوکراینی و تحلیلگران بین‌المللی این اقدام را نقض مستقیم تعهدات روسیه در توافق بوداپست دانستند.
همچنین، روسیه با تجهیز و تحریک نیروهای جدایی‌طلب نزدیک به خود در شرق اوکراین و هم‌مرز با روسیه (Donesk und Luhansk), باعث جنگ داخلی در اوکراین شد.
تهاجم روسیه به اوکراین
در نهایت، در حالی که کشورهای غربی به تجمع نیروی نظامی روسیه در نزدیکی مرز اوکراین اشاره کرده و نسبت به خطر قریب‌الوقوع حمله گسترده نظامی روسیه به اوکراین هشدار دادند، روسیه این سخنان را دروغی برای نفرت‌پراکنی دانست. اما کمی بعد، تجاوز نظامی روسیه به اوکراین آغاز شد. اکنون، روسیه حدود یک پنجم خاک اوکراین را اشغال کرده است.
از تهاجم روسیه به اوکراین بیش از دو سال می‌گذرد. بیش از هشتاد هزار سرباز و بیش از ده هزار غیرنظامی (Zivilisten) اوکراینی کشته شده‌اند و حدود پنج برابر این تعداد زخمی وجود دارد. از سوی مقابل، بیش از دویست هزار سرباز روس کشته شده و حدود چهارصد هزار سرباز نیز زخمی شده‌اند. این تهاجم بزرگترین جنگ اروپا پس از جنگ جهانی دوم است.
طی این جنگ، اوکراین همواره از کمک‌های خارجی بهره‌مند بوده است. آمریکا مهم‌ترین کمک‌کننده اقتصادی و نظامی اوکراین تا کنون بوده است.
سابقه روابط ترامپ و زلنسکی
ترامپ در سال ۲۰۱۹ طی یک مکالمه تلفنی زلنسکی را تحت فشار گذاشت تا در مورد فساد احتمالی در پرونده شرکت انرژی پسر جو بایدن (Joe Biden) در اوکراین تحقیق کند. جو بایدن در آن زمان مهم‌ترین رقیب سیاسی ترامپ بود. زلنسکی هرچند تقاضای ترامپ را رد نکرد، اما در عمل آن را انجام نداد. ترامپ نیز در مقابل، کمک چهارصد میلیون دلاری به اوکراین را تعلیق کرد. این قضیه و مکالمه افشا شد و این افتضاح سیاسی منجر به اولین استیضاح ترامپ با رای مجلس نمایندگان (Repräsentantenhaus) شد. هرچند ترامپ با کمک مجلس سنا (Senat) از این استیضاح نجات پیدا کرد، اما روابط او و زلنسکی پس از آن همواره تیره ماند.
ترامپ قبل از این دیدار اخیر نیز با نوشته‌های خود در شبکه‌های اجتماعی نفرت خود از زلنسکی را نشان داد. او حتی یک بار نوشت: “دیگر تحملش را ندارم.”
جزئیات دیدار جنجالی
پیش از این دیدار، برخی مقامات آمریکایی از جمله یک سناتور (Senator) به زلنسکی هشدار داده بودند که ترامپ به دنبال مشاجره با اوست و نباید در دام او بیفتد.
در نهایت، رفتار تهاجمی تیم ترامپ در دیدار جلسه را به مشاجره کشاند. مراسم ناهار پس از دیدار به‌طور یک‌طرفه از طرف تیم ترامپ لغو شد و هیات اوکراینی پس از منتظر گذاشته شدن، بدون امضای معاهده معادن و بدون بدرقه از کاخ سفید بیرون رفتند. پس از این، تمامی کمک‌های آمریکا به اوکراین به حالت تعلیق درآمد.
واکنش‌های بین‌المللی
هرچند این رفتار تیم ترامپ مورد تشویق برخی سناتورهای جمهوری‌خواه (Republikaner) ، روسیه و کشورهای نزدیک به آن از قبیل ایران و بلاروس قرار گرفت، باقی جهان از اوکراین حمایت کردند. دیمیتری مدودف (Dmitri Medwedew)، معاون شورای امنیت ملی روسیه، این اتفاق را به نوعی سیلی محکمی به زلنسکی تعبیر کرد. رسانه‌های ایرانی نزدیک به حکومت ایران این رخدادها را پایان زلنسکی و نتیجه اعتماد به غرب و آمریکا دانستند.
واکنش اروپا
امانوئل مکرون (Emmanuel Macron)، رئیس‌جمهور فرانسه، ضمن اعلام ادامه حمایت از اوکراین، بر لزوم احترام به کسانی که از ابتدا در حال جنگ بوده‌اند، تأکید کرد.
نخست‌وزیر بریتانیا، کی‌یر استارمر (Keir Starmer)، بر حمایت بریتانیا از اوکراین تاکید کرد و از “عزم راسخ و تزلزل‌ناپذیر” برای دستیابی به صلحی پایدار برای اوکراین گفت. او افزود: “هرچقدر زمان لازم باشد و طول بکشد، در کنار اوکراین خواهیم ایستاد.” پس از این اتفاقات، او به‌گرمی از زلنسکی در بریتانیا استقبال کرد.
یوهان وادفول (Johann Wadephul)، سیاست‌مدار آلمانی، تصاویر منتشرشده از کاخ سفید را شوکه‌کننده توصیف کرد و اظهار داشت که نمی‌توان به رئیس‌جمهور کشوری که مورد حمله قرار گرفته، چنین رفتاری داشت.
مایکل راث (Michael Roth)، رئیس کمیته روابط خارجی در پارلمان آلمان، نیز رفتار ترامپ و معاونش را محکوم کرده است. او گفت که ترامپ و معاون او جی دی ونس (J. D. Vance)، رئیس‌جمهور اوکراین را در صحنه جهانی تحقیر کردند و این اقدام را از نظر سیاسی و انسانی بسیار نادرست و ویرانگر توصیف کرد.
واکنش‌های داخلی آمریکا
چند سناتور دموکرات وقایع اخیر را شرم‌آور توصیف کرده‌اند. پیتر ولش (Peter Welch)، سناتور دموکرات نوشت: “پوتین جنایتکار جنگی است. زلنسکی قهرمان است. ترامپ ضعیف است.”
واکنش‌های دیگر کشورها
پتر فیالا (Petr Fiala)، نخست‌وزیر جمهوری چک، گفت: “اروپا باید مراقب امنیت و آینده خود باشد. هیچ کس دیگری این کار را برای ما انجام نخواهد داد. اروپا با یک آزمون تاریخی روبرو است.”
جوزپ بورل (Josep Borrell)، مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ضمن انتقاد شدید از رفتار ترامپ و معاونش، این دیدار را “نمایشی شرم‌آور” توصیف کرد و نوشت: “من از این رفتار شرمنده‌ام. ایالات متحده شایسته چیزی بهتر از این است.”
کایا کالاس (Kaja Kallas)، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نوشت: “امروز کاملاً روشن شد که جهان آزاد نیازمند یک رهبر تازه است. این به عهده ما اروپایی‌هاست که از پس این چالش برآییم.”
موضع زلنسکی پس از دیدار
زلنسکی در مورد مشاجره در کاخ سفید نوشت: “علی‌رغم گفتگوهای دشواری که داشتیم، شرکای راهبردی باقی می‌مانیم، اما برای درک واقعی اهداف مشترک خود باید با یکدیگر صادق و رک باشیم. من می‌خواهم که ایالات متحده آمریکا محکم در کنار ما بایستد.”
اوکراین از آمریکا برای همه حمایت‌ها، به‌ویژه در طول سه سال تهاجم تمام‌عیار بسیار سپاسگزار است و همچنین از رئیس‌جمهور ترامپ نیز تشکر کرد.
دیدگاه تحلیلی
هرچند رفتار ترامپ ظالمانه، بی‌ادبانه و ناشی از کینه‌توزی و لجبازی کودکانه بود، اما او همچنان رئیس‌جمهور آمریکاست و تصمیمات او اهمیت زیادی در سیاست‌های این بزرگترین اقتصاد و قدرت نظامی جهان دارد. کمک‌های آمریکا در دفاع مقابل تهاجم روسیه برای اوکراین بسیار حیاتی است. امیدوارم مقامات آمریکایی بتوانند در سمت راست تاریخ بایستند و از ظرفیت‌های قانونی پیش‌بینی‌شده در قانون اساسی ایالات متحده استفاده کرده و اشتباهات رئیس‌جمهور خود را جبران کنند. همچنین باور دارم که جامعه آمریکا می‌تواند با نشان دادن حمایت خود از اوکراین، خواست و اراده خود را به سیاستمداران نشان دهد. علاوه بر این، امیدوارم مردم تمام جهان و به‌ویژه مردم آمریکا از این پس بیشتر در انتخاب سیاستمداران دقت کنند و پاسدار بهتری برای دموکراسی، آزادی و عدالت باشند.